تحقیق و پژوهش فرآیندی برنامه ریزی شده و نظام مند است که برای پی بردن به مسائل ناشناخته و یا فهم عمیق مسایل ، انجام می گیرد.تمایل ذاتی انسان به کشف واقعیت ها باعث شده است تا تحقیق و پژوهش پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته باشد و انواع روش های انجام تحقیق نیز توسط بشر پدیدار گردد.

انسان در تمامی مراحل زندگی ،بخصوص تحقیق و پژوهش ،برای رسیدن به هدف های خود روش های مختلفی را آزمایش می کند و از بین آنها ،بهترین و موثرترین روش برای رسیدن به هدف را انتخاب می کند.

ملاک تقسیم بندی تحقیق ها بر دو نوع است:

1. بر اساس هدف
2. بر اساس نیاز داشتن به فرضیه

انواع پژوهش بر اساس هدف

• بنیادی
• کاربردی
• تحقیق و توسعه

انواع پژوهش بر اساس نیاز داشتن به فرضیه

• اکتشافی
• توصیفی
• آزمایشی

تحقیق بنیادی (Basic Research)

در این نوع تحقیق ،نویسنده و محقق نظریه های موجود در زمینه ی خاص را بررسی کرده و رابطه ی بین پدیده ها را بیان می کند .هدف اصلی این تحقیق ،کشف قوانین و اصول علمی و توسعه ی مجموعه دانش موجود است و به کاربرد عملی یافته توجهی ندارد .

از جمله ویژگی های بارز تحقیق بنیادی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. ثبت و نگهداری نتایج به صورت کلی و کامل
2. آزمون نظریه ها
3. نیازمند زمان طولانی
4. نیازمند هزینه ی بالا
5. انجام تحقیق توسط مراکز علمی و دانشگاهی

در انجام تحقیقات بنیادی از دو روش تحلیل تجربی و نظری استفاده می گردد.

در روش تجربی ،داده ها از طریق آزمایش ،مشاهده و … جمع اوری می گردد اما در روش نظری اطلاعات اولیه ی تحقیق به روش کتابخانه ای گرداوری می گردد.

تحقیق کاربردی (Applied Research)

تحقیق کاربردی با هدف توسعه ی دانش کاربردی و حل مشکل خاص علمی و یا اجتماعی انجام می گیرد و این تحقیق شیوه ی جدیدی را پدید می آورد که در جهت زندگی بهتر و به صورت مشخص و واضح در جامعه مورد استفاده قرار می گیرد.

از جمله ویژگی های بارز تحقیق کاربردی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نسبت به تحقیقات بنیادی زمان کمتری لازم دارند.
• اغلب توسط کارخانه ها و سازمانهای دولتی و خصوصی انجام می گیرد.
• درآمد زیادی دارند.

 تحقیق توسعه ای (Research development)

تحقیق توسعه ای به منظور گسترش دانش عمومی انسان انجام می گیرد.بنابراین تحقیق وپژوهش روی تمامی موضوعاتی که بتواند  به گسترش این علوم کمک کرده و مسائل ناشناخته ی آن را آشکار سازد جزو تحقیقات توسعه ای محسوب می گردد.

 تحقیق اکتشافی (Exploratory Research)

تحقیق اکتشافی روی وجود یا عدم وجود پدیده ای کار می کند.هم چنین در این تحقیق سعی می شود تا برای مشکلاتی که روشن و شفاف نیستند پاسخی حاصل گردد.

تحقیقات اکتشافی می‌تواند در مورد بسیاری از حوزه‌ها انجام گیرد و از این لحاظ می‌توان آن را جزو انعطاف‌پذیرترین و گسترده‌ترین روش‌ تحقیق به حساب آورد.

تحقیق توصیفی (Descriptive research)

در این نوع تحقیق ،محقق وضعیت کنونی موضوعی را مورد مطالعه قرار داده وبه توصیف و تفسیر شرایط و روابط موجود می پردازد.به عبارت دیگر،تحقیق توصیفی با آزمایش یک پدیده ،به بیان تعریف کاملتر و تفاوت آن با سایر پدیده ها می پردازد.

هدف اصلی از انجام این نوع پژوهش ، توصیف عینی ،واقعی خصوصیات یک موقعیت یا یک موضوع می باشد.

تحقیق آزمایشی (Experimental research)

تحقیق آزمایشی تحقیقی است که به منظور برقراری رابطه ی علت و معلولی بین دو یا چند متغیر و برای مطالعه علیت به کار می رود . هدف از آزمایش ،آزمون یک فرضیه  و به دست آوردن یک تبیین تجربی از یک پدیده یا مکانیزم علیت است.

آزمایش امکان وقوع یک رویداد را در شرایط ویژه فراهم می آورد. هرگاه عوامل تازه و متفاوتی را بر وضعیتی اعمال نماییم یا تغییراتی در شرایط موجود به وجود آوریم، به انجام یک آزمایش دست زده ایم و این روش را یک روش آزمایشی می نامیم.

بر اساس میزان کنترل آزمایشگر ،آزمایش ها به سه دسته ی زیر تقسیم بندی می گردند:

• تحقیقات ازمایشگاهی
• آزمایش های میدانی
• آزمایش های طبیعی